[1]

• Jeroen Walterus
• FARO. Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed[2]
• 2014-07-08

Jeroen Walterus over crowdfunding in Vlaanderen en Boekensteun

Wat maakt een project geschikt voor crowdfunding?

Er moet een urgentie zijn en het project moet direct mensen aanspreken. Conservatie- en restauratieprojecten lenen zich daar dus goed voor: er is een duidelijke urgentie. Bij creatie ligt de urgentie veel moeilijker. Het thema moet gemakkelijk gecommuniceerd kunnen worden en laagdrempelig zijn. Er is een zeker netwerk of een achterban nodig.

Wat is volgens u de belangrijkste succesfactor voor een crowdfundingsproject?

De belangrijkste succesfactor is urgentie. Het moet duidelijk zijn dat het geld onmiddellijk nuttig wordt ingezet. Daarmee kan je je eigen publiek mobiliseren.

Zijn er specifieke succesfactoren voor erfgoedprojecten en literaire projecten?

De inhoud en toegankelijkheid van de projecten verschilden. De erfgoedprojecten kwamen van instellingen, met een eigen achterban, de literaire van personen met veel minder achterban.

Hoe ziet u de toekomst voor crowdfunding in Vlaanderen?

Er is nog veel marge, ook voor cultuur en erfgoed. Dat geldt zeker ook voor investeringsprojecten. De resultaten van Boekensteun zijn voldoende hoopgevend om ermee door te gaan. Het is ook nu of nooit: als je de komende jaren niet begint met actief fondsenwerven, zal het niet meer lukken, zeggen de deskundigen. Dat heeft te maken met demografische ontwikkelingen.

Kan of wil FARO een rol blijven spelen in dit soort crowdfundingsprojecten? Zo ja, op welke manier?

In Boekensteun was de rol van FARO complementair: ondersteuning bij communicatie, advies, het organiseren van vorming. Dat wil FARO blijven doen, en verder bekijken we momenteel samen met de Vlaamse erfgoedbibliotheek pistes om het project verder te zetten na oktober. FARO is bereid om daar een rol in op te nemen.

Ondertussen heeft FARO in april 2015 het platform Erfgoeddoel[3] opgestart. Meer dan twintig erfgoedinstellingen of -projecten presenteren er zich als een goed doel. Onder het motto ‘steun eens een erfgoeddoel’ willen we een erfgoedgeïnteresseerd publiek sensibiliseren dat erfgoed ook een goed doel is waaraan ze kunnen schenken.

Ziet FARO potentieel voor verbreding naar andere delen van de cultureel-erfgoedsector?

Het is de taak van FARO om de kennis die in dit project werd opgebouwd mee te borgen en bij een eventuele voortzetting van het project na te gaan hoe we het kunnen verbreden naar de hele sector, bv. ook naar immaterieel erfgoed. Het is te bekijken of er ook projecten mogelijk zijn rond investeringen of leningen, bijvoorbeeld in de context van ambachten.

Graaf je je eigen graf niet met crowdfunding (want zo vallen overheidssubsidies weg omdat de crowd betaalt)?

Nee, het gaat om bijkomende financiering en die wordt al lang gezocht. Eigenlijk is dit niets nieuws. Daar zijn instellingen tot nu toe nooit voor afgestraft, het is soms zelfs verplicht. Het gaat om microfunding, die projectmatig is en complementair. De overheid moedigt dat aan, maar het is onze indruk dat ze zich realiseert dat het gaat om flankerend beleid, niet ter vervanging van de structurele financiering, die overigens al enkele jaren onder druk staat.

Het gaat bij erfgoedprojecten hoofdzakelijk om steun voor restauratie en digitalisering, waarvoor bijzonder weinig directe subsidie wordt verstrekt. Als lokale besturen denken dat crowdfunding in plaats van structurele financiering kan komen, is dat dus een misvatting, en is het zaak voor de instellingen om goed te communiceren over de draagwijdte van een crowdfundingsproject. Crowdfundingsprojecten hebben echter maar kans van slagen als er voldoende draagvlak voor is, als er een goede selectie is, goede communicatie en partners als de Koning Boudewijnstichting.

Kan FARO een rol spelen in de expertisedeling rond crowdfunding? Welke expertise moet er dan worden gedeeld?

FARO stimuleert nu al expertisevorming en –deling, bijvoorbeeld in het traject Erfgoed en zaken. Daar was echter maar weinig belangstelling voor de sessie over crowdfunding. Instellingen hebben koudwatervrees en zijn bang voor te veel investeringen voor weinig opbrengst.

Wel is het zo dat de opbrengst qua financiën en netwerk en het sensibiliserende effect voor kleinere instellingen of verenigingen relatief groter is dan voor grote, die met veel grotere budgetten werken en vaak al een grotere achterban en netwerk hebben.

Waarom werkte u mee aan het project Boekensteun?

Dat is gebeurd vanuit nieuwsgierigheid naar de resultaten van een innovatief project. Het is een kernopdracht van FARO om innovatie te stimuleren via praktijkontwikkeling.

Wat waren uw positieve ervaringen met dit project?

Het project was goed gemanaged, het is goed verlopen, het was een succes voor de erfgoedsector. Er was veel aandacht in de pers. Er is enthousiasme losgeweekt en dat ontbreekt soms in de sector. Het potentieel voor crowdfunding is aangetoond. Het succes was verrassend goed.

Wat waren uw negatieve ervaringen met dit project?

De mix van literaire creatie en erfgoedprojecten was achteraf gezien misschien niet helemaal gelukkig, daardoor werd het project een beetje ambivalent. Het Vlaams Fonds voor de Letteren werd ook wat overvleugeld door het succes en de impact van de Vlaamse Erfgoedbibliotheek. Voor een stuk werd door twee hoofdpartners een verschillend publiek met een verschillende communicatie aangesproken.

Wat was uw favoriete project en waarom?

Er waren geen uitschieters. Opvallend was wel dat de kwaliteit van de communicatie niet altijd het succes van het project bepaalde. Authenticiteit en het gedragen zijn door een gemeenschap lijken veel meer doorslaggevend voor het succes.

Heeft u suggesties voor de toolkit?

Geef de best practices: bied de succesvolle projecten gedocumenteerd en met getuigenissen aan (filmpjes, persberichten, mailingcampagnes) ­ een handleiding alleen is te afstandelijk.­ Bied coaches aan, mensen die een project gedaan hebben en een andere project in beperkte mate willen begeleiden (cf. generation creatives van Flanders DC en het Agentschap Ondernemen).

Kan FARO een rol spelen in de omkadering of ondersteuning van crowdfunding in de cultureel-erfgoedsector? Zo ja, hoe dan?

FARO kan coachen in de vorm van workshops of collegagroepen. Individuele begeleiding is interessant, als er een platform is dat dat kan aanbieden is dat goed, maar in eerste instantie zouden de partners dit moeten opvangen met verschillende soorten ondersteuning (workshops, best practices, vrijwillige coaches, wellicht kan de Koning Boudewijnstichting individueel coachen?).

Moet de sector niet zelf meer moeite doen om fondsen te werven?

Een groot deel van de sector heeft behoefte aan meer kennis over fondsenwerving. Maar een handvol (grote) instellingen is professioneel bezig met fondsenwerving. Uit het Cijferboek cultureel erfgoed 2012 blijkt dat instellingen maar ongeveer 2% van hun inkomsten verwerven via fondsenwerving (sponsoring, giften en legaten). De inkomsten via vriendenverenigingen zijn hierin wel niet meegerekend, terwijl deze voor sommige musea heel belangrijk zijn. Dat is een ideale groep om via crowdfunding ook te mobiliseren.

Is er een expertisecentrum fondsenwerving nodig?

Nee, het is onder meer de taak van de steunpunten hier ondersteuning in te bieden. Er zit al veel expertise in instellingen, maar die wordt niet altijd gedeeld; instellingen zijn immers ook elkaars concurrenten. Er zijn ook voldoende adviesbureaus voor fondsenwerving. Het komt aan op sensibilisering en mobilisering. Boekensteun heeft daar een positieve rol in gespeeld. De Vlaamse musea denken nu na over een collectief mecenaat; dat is een stap vooruit, die wijst op een bepaalde urgentie.

Er moet meer aandacht gaan naar fondsenwerving de komende jaren, op alle niveaus. Er ligt hier wellicht ook een taak voor erfgoedcellen op lokaal niveau. Zij kunnen crowdfunding stimuleren vanuit hun opdracht om te innoveren. Op Vlaams niveau zullen er meer initiatieven komen om de geefcultuur te stimuleren, bijvoorbeeld via regelingen voor successierechten. Vlaanderen zou ook meer omkadering kunnen bieden om fondsen te faciliteren, zoals de Koning Boudewijnstichting nu op federaal niveau doet.

Hoe ziet FARO de plaats van crowdfunding in de werking van cultureel-erfgoedinstellingen?

Crowdfunding is een innovatieve manier van omgaan met fondsenwerving; het is de niche van de kleine, goed omschreven projecten, en staat naast andere vormen van fondsenwerving. Verschillende soorten fondsenwerving kunnen aan bod komen in de werking van de cultureel-erfgoedinstellingen, afhenkelijk van hun werking en doelstellingen.

Als crowdfunding niet het antwoord is op geldnood, welke andere alternatieve financiering is er dan mogelijk voor de cultureel-erfgoedsector?

Er zijn allerlei formules om mensen te binden aan een instelling; collectief mecenaat voor musea is een mogelijke piste, om meer slagkracht te geven aan fondsenwerving. Er is meer op te halen dan nu gebeurt: men vist te veel in de eigen beperkte vijver. Een landelijk fonds kan wellicht veel meer donateurs bereiken dan de afzonderlijke instellingen apart, die veelal een lokaal draagvlak hebben.

Voor de privaatrechtelijke archieven lijkt de urgentie voor fondsenwerving minder groot dan voor musea. Ze ontvangen veel schenkingen in de vorm van collecties, de mate waarin ze inzetten op fondswerving verschilt van instelling tot instelling.

Is er een eigen platform voor cultuur als Voordekunst in Vlaanderen nodig?

Niet noodzakelijk, want bijvoorbeeld Crofun en andere platforms richten zich ook op de culturele sector. Je kunt het best een bestaand platform gebruiken; een eigen platform opzetten kost veel geld. De suggestie van sommigen om Cultuurnet hiervoor in te zetten lijkt niet direct realistisch: de opdracht van Cultuurnet is momenteel anders geöriënteerd en niet (meer) gericht op marketing en fondsenwerving. Dat kan veranderen natuurlijk.

Maar het platform doet er niet zo veel toe: het moet gebruiksvriendelijk en vlot toegankelijk zijn. Als er een Belgisch platform is dat de nodige structuur en ook begeleiding kan bieden (zoals Voordekunst) voor de culturele sector, dan is dat goed. Als je gaat voor een apart crowdfundingsplatform voor cultuur is ook de vraag hoe je culturele sector afbakent niet duidelijk: in hoeverre wordt bijvoorbeeld de onroerende erfgoedsector daarin betrokken? Herita heeft expliciet de opdracht om fondsen te werven, en voor die sector zit er wellicht ook muziek in interessante projecten via crowdfunding.

Wat Boekensteun aangaat zal het al geld en moeite genoeg kosten om de sensibilisering en communicatie rond een vervolg op het project in orde te krijgen, zonder dat we ons zorgen moeten maken over een eigen infrastructuur en de administratieve afwikkeling van de giften. De essentiële componenten voor een geslaagd crowdfundingsproject zijn een gebruiksvriendelijke en up-to-date (online) infrastructuur, betrouwbare partners (bv. de Koning Boudewijnstichting) en goede communicatie. Voor enkele van die componenten kan je best een beroep doen op andere ervaren dienstverleners.